Een van de meest bekende kastelen in de Bommelerwaard is natuurlijk het, bij vrijwel iedereen in Nederland, bekende Kasteel Loevestein. Wie is er niet ooit eens geweest en heeft daar de beroemde boekenkist van Hugo de Groot gezien. Overigens, er zijn meerdere bekende boekenkisten in Nederland die worden toegeschreven aan de ontsnapping van Hugo de Groot uit Loevestein, waaronder ook een in het Rijksmuseum. Niemand weet exact welke de echte is geweest.
Strategische plek
Slot Loevestein ligt op een zeer strategische plek: in het drassige rivierenlandschap waar de Maas en Waal samenkomen, nabij Poederoijen in de gemeente Zaltbommel, Gelderland. Op de toenmalige grens tussen het graafschap Holland, het hertogdom Gelre en het bisdom Utrecht bouwde ridder Dirk Loef van Horne tussen ca. 1357 en 1368 een compact, rechthoekig kasteel met twee vierkante torens (Maastoren en Waaltoren). Oorspronkelijk diende het als tol- en uitvalsbasis; Loef hief illegaal tol en ondernam rooftochten op de rivier. In 1372 nam de graaf van Holland het kasteel over, waarna het uiteindelijk onderdeel werd van Hollandse defensiestructuren.
Slot Loevestein combineert zeven eeuwen Nederlandse geschiedenis in één complex: van middeleeuws tolstation tot gevechts- en staatgevangenis, waterlinie vesting, én modern museum.
De Tachtigjarige oorlog
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568–1648) was Loevestein vaak in handen van beide partijen. Op 9 december 1570 wisten de Watergeuzen onder leiding van Herman de Ruyter het kasteel binnen te dringen, vermomd als monniken. Maar tien dagen later werd het weer heroverd door de Spanjaarden, waarbij de Ruyter sneuvelde . Twee jaar later, op 27 juli 1572, namen de Staatse troepen definitief bezit. Toen William van Oranje nieuwe versterkingen plaatste, werd Loevestein omgevormd tot een bastion – met aarden wallen, bastions, dubbele grachten, kanonnen, soldatenverblijven en een kruit- en poorttoren.
Staatsgevangenis
Tijdens het Twaalfjarig Bestand werden verschillende belangrijke mensen, zoals Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619), Rombout Hogerbeets (1561-1625) en Hugo de Groot (1583-1645) in opdracht van stadhouder Maurits gevangen genomen. Johan van Oldenbarnevelt werd na een proces in Den Haag ter dood veroordeeld. De raadspensionaris werd op 13 mei 1619 op het Binnenhof in het openbaar onthoofd. Rombout Hogerbeets werd veroordeeld tot levenslange gevangenschap en verbeurdverklaring van al zijn goederen. Uiteindelijk zou hij vier jaar in gevangenschap op Slot Loevestein doorbrengen. Hij werd in 1625 op bevel van stadhouder Frederik Hendrik vrijgelaten.
Andere politieke gevangenen waren de Engelse admiraal George Ayscue, verschillende Nederlandse burgemeesters (waaronder Jacob de Wit, de vader van de latere Raadspensionaris Johan de Wit en diens broer Cornelis de Wit, beiden later bij de Gevangenpoort in Den Haag vermoord).
De Hollandse waterlinie
Na de inval van de Fransen (Napoleon) en de Belgische Opstand (1830-1831) verloor het kasteel gedeeltelijk zijn zelfstandige militaire functie. In 1815 werd het opgenomen in de Nieuwe Hollandse Waterlinie, een ingenieus inundatiesysteem met forten en vestingen, bedoeld om het westen van Nederland te beschermen. Loevestein was aangewezen als schakel, met minimaal 28 kanonnen en 700 manschappen gepland, hoewel het dit nooit volledig haalde. Tot 1951 behield het slot zijn militaire status als onderdeel van de Hollandse waterlinie. Tijdens de beide Wereldoorlogen functioneerde het voornamelijk als opslagplaats voor militaire goederen.
Loevestein nu
In 1952 kwam Loevestein onder beheer van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, later onder de Rijksdienst voor Kasteelbeheer vanaf 1972. In 1986 waren de restauratiewerkzaamheden grotendeels voltooid en sindsdien is het geopend als museum (officiële opening in 1994). In 2025 verwierf Loevestein ook erkenning als UNESCO‑werelderfgoed, als onderdeel van de Hollandse Waterlinies.
Het kasteel heeft oorspronkelijke middeleeuwse kenmerken: twee torens, poorttoren, zaalgebouw en een binnenplaats van ca. 7×15 m. De vesting omvat aarden wallen met bastions en dubbele grachten. In de voorburcht staat nog een ronde kruittoren. Binnen zijn authentieke vertrekken te bezoeken, zoals de Ridderkamer en Grote Camer met muurschilderingen uit eind 15e eeuw en een klapbank voor warmteverdeling. Exterieur en vesting bieden panoramische wandelroutes en vormen samen een rijk historisch geheel voor jong en oud.
Tegenwoordig functioneert Loevestein als belevingsmuseum voor iedereen. Er zijn permanente en wisselende tentoonstellingen over Hugo de Groot, de Middeleeuwen, de Waterlinie en maatschappelijke thema’s zoals polarisatie. Interactieve elementen maken de geschiedenis tastbaar: musketschieten, buskruit maken, het ‘waterspel’ met overstromingen, een klimparcours en speurtochten voor kinderen (slotloevestein.nl). Er zijn speciale rondleidingen, themaweken tijdens de meivakantie en kindvriendelijke evenementen rond D-Day, Paasweekend en Bevrijdingsdag. Met ruim 130 000 bezoekers per jaar is Loevestein een populair educatief en cultureel centrum.
Een bezoek is een rijke beleving: een reis door tijd, recht en vrijheid. Ideaal voor gezinnen, schoolgroepen en historisch geïnteresseerden die actief willen leren via tastbare en theatrale ervaringen.
